Өлеңдері

АДАМ - БІР БОҚ КӨТЕРГЕН БОҚТЫҢ ҚАБЫ

Адам — бір боқ көтерген боқтың қабы,
Боқтан сасық боласың өлсең тағы. 
Мені мен сен тең бе деп мақтанасың, 
Білімсіздік белгісі — ол баяғы.

Кеше бала ең, келдің ғой талай жасқа,
Көз жетті бір қалыпта тұра алмасқа. 
Адамды сүй, алланың хикметін сез,
Не қызық бар өмірде онан басқа?!
1901-ші жыл 

АДАМНЫҢ КЕЙБІР КЕЗДЕРІ

Адамның кейбір кездері 
Көңілде алаң басылса; 
Тәңірінің берген өнері 
Көк бұлыттан ашылса.

Сылдырлап өңкей келісім 
Тас бұлақтың суындай, 
Кірлеген жүрек өз ішін 
Тұра алмас әсте жуынбай.

Тәңірінің күні жарқырап, 
Ұйқыдан көңіл ашар көз. 
Қуатты ойдан бас құрап, 
Еркеленіп шығар сөз.

Сонда ақын белін буынып, 
Алды-артына қаранар. 
Дүние кірін жуынып, 
Көрініп ойға сөз салар.

Қыранша қарап қырымға, 
Мұң мен зарды қолға алар. 
Кектеніп надан, зұлымға, 
Шиыршық атар, толғанар.

Әділет пен ақылға 
Сынатып көрген-білгенін, 
Білдірсе алыс, жақынға 
Солардың сөйле дегенін.

Ызалы жүрек, долы қол, 
Улы сыя, ащы тіл 
Не жазып кетсе, жайы сол, 
Жек көрсеңдер, өзің біл.
 
1896-шы жыл

АДАСҚАННЫҢ АЛДЫ - ЖӨН, АРТЫ - СОҚПАҚ

Адасқанның алды – жөн, арты – соқпақ,
Оларға жөн – арамның сөзін ұқпақ.
Қас маңғаз, малға бөккен кісімсініп,
Әсте жоқ кеселді істен биттей қорықпақ.

Бір аршопке шапаны сондай шап-шақ,
Мүшесінен буынып, басады алшақ.
Қас алдына жымырып келемін деп,
Ақ тымақтың құлағы салтақ-салтақ.

Жаздыгүні ақ бөркі бүктелмейді-ақ,
Қолында бір сабау бар, о дағы аппақ.
Керегеге сабауды шаншып қойып, 
Бөркін іліп, қарайды жалтақ-жалтақ.

Қу шалбар қулығына болған айғақ,
Тізесін созғылайды қалталанса-ақ.
Ұстаудағы кісідей мезгілі бар,
Күні бойы шешініп, бір т...-ақ.

Тірі жанға құрбы боп жап-жасында-ақ,
Қалжыңдамақ, қасынбақ, ыржаңдамақ.
Бет-аузын сөз сөйлерде жүз құбылтып,
Қас кермек, мойын бұрмақ, қоразданбақ.

Осындай сидаң жігіт елде мол-ақ,
Бәрі де шаруаға келеді олақ. 
Сырын түзер біреу жоқ, сыртын түзеп,
Бар өнері – қу борбай, сымпыс шолақ.

Олардың жоқ ойында малын бақпақ,
Адал еңбек, мал таппақ, жұртқа жақпақ.
Жалғыз атын терлетіп, ел қыдырып,
Сәлемдеспей, алыстан ыржаң қақпақ.
 
1886-шы жыл

АЛЛА ДЕГЕН СӨЗ ЖЕҢІЛ

Алла деген сөз жеңіл,
Аллаға ауыз қол емес.
Ынталы жүрек, шын көңіл,
Өзгесі хаққа жол емес.

Дененің барша қуаты
Өнерге салар бар күшін.
Жүректің ақыл суаты,
Махаббат қылса тәңірі үшін.

Ақылға сыймас ол алла,
Тағрипқа тілім қысқа аһ!
Барлығына шүбәсіз,
Неге мәужүт ол қуа.

Ақыл мен хауас барлығын
Білмейдүр, жүрек сезедүр.
Мұтәкәллимин, мантикин
Бекер босқа езедүр.
 
1897-ші жыл

АЛЛАНЫҢ ӨЗІ ДЕ РАС, СӨЗІ ДЕ РАС

Алланың өзі де рас, сөзі де рас, 
Рас сөз ешуақытта жалған болмас. 
Көп кітап келді алладан, оның төрті 
Алланы танытуға сөз айырмас.

Аманту оқымаған кісі бар ма? 
Уәктубиһи дегенмен ісі бар ма? 
Алла өзгермес, адамзат күнде өзгерер, 
Жарлық берді ол сіздерге, сөзді ұғарға.

Замана, шаруа, мінез күнде өзгерді, 
Оларға кез-кезімен нәби келді. 
Қағида шариғаты өзгерсе де,
Тағриф алла еш жерде өзгемеді.

Күллі махлұқ өзгерер, алла өзгемес, 
Әһлі кітап бүл сөзді бекер демес.
Адам нәпсі, өзімшіл мінезбенен 
Бос сөзбенен қастаспай, түзу келмес.

Махаббатпен жаратқан адамзатты, 
Сен де сүй ол алланы жаннан тәтті.
Адамзаттың бәрін сүй бауырым деп, 
Және хақ жолы осы деп әділетті.

Осы үш сүю болады имани гүл, 
Иманның асылы үш деп сен тәхқиқ біл.
Ойлан дағы, үшеуін таратып бақ,
Басты байла жолына, малың түгіл.

Дін де осы, шын ойласаң, тағат та осы, 
Екі дүние бұл тасдиқ— хақтың досы. 
Осыларды бұзатын және үш іс бар: 
Пайда, мақтан, әуесқой — онан шошы.

Руза, намаз, зекет, хаж — талассыз іс,
Жақсы болсаң, жақсы тұт бәрін тегіс. 
Бастапқы үшін бекітпей, соңғы төртті 
Қылғанменен татымды бермес жеміс.

Бас жоғары жаралған, мойын төмен,
Қарашы, дене біткен ретімен. 
Істің басы — ретін танымақтық,
Иман білмес тағатты қабыл демен.

Имамдар ғибадаттан сөз қозғаған, 
Хуснизән мен иманды білді ойлаған. 
Иманның тазалығын жақсы ұқтырмай, 
Сыртын қанша жуса да, іші оңбаған.

Алла мінсіз әуелден, пайғамбар хақ, 
Му'мин болсаң, үйреніп, сен де ұқсап бақ.
Құран рас, алланың сөзідүр ол, 
Тә'уилін білерлік ғылымың шақ.

Алланың, пайғамбардың жолындамыз, 
Ынтамызды бұзбастық иманымыз. 
Пайда, мақтан, әуесқой — шайтан ісі, 
Кәні біздің нәпсіні тыйғанымыз?

Мү'мин болсаң, әуелі иманды бол,
Пендеге иман өзі ашады жол, 
Шын илан да, таза ойла бір имаңды, 
Мұнафиқ намаз қылмап па, мағлұм ғой ол.

Алла ішінді айтқызбай біледі ойла, 
Пендесіне қастықпен кінә қойма. 
Распенен таласпа мү'мин болсаң, 
Ойла, айттым, адамдық атын жойма!
 
1902-ші жыл

ӘСЕМПАЗ БОЛМА ӘРНЕГЕ

Әсемпаз болма әрнеге,
Өнерпаз болсаң, арқалан.
Сен де — бір кірпіш, дүниеге
Кетігін тап та, бар қалан!

Қайрат пен ақыл жол табар
Қашқанға да, қуғанға.
Әділет, шапқат кімде бар,
Сол жарасар туғанға.

Бастапқы екеу соңғысыз
Біте қалса қазаққа,
Алдың — жалын, артың — мұз,
Барар едің қай жаққа?

Пайданы көрсең бас ұрып,
Мақтанды іздеп, қайғы алма.
Мініңді ұрлап жасырып,
Майданға түспей бәйгі алма

Өзіңде бармен көзге ұрып,
Артылам деме өзгеден.
Күндестігін қоздырып,
Азапқа қалма езбеден.

Акырын жүріп, анық бас,
Еңбегің кетпес далаға.
Ұстазтық қылған жалықпас
Үйретуден балаға.

Көлеңке басын үзартып,
Алысты көзден жасырса;
Күнді уақыт қызартып,
Көкжиектен асырса;

Күңгірт көңілім сырласар
Сүрғылт тартқан бейуаққа,
Төмен қарап мүңдасар,
Ой жіберіп әр жаққа.

Өткен өмір - қу соқпақ,
Қыдырады талайды.
Кім алдады, кім тоқпақ
Салды, соны санайды,
Нені тапсаң, оны тап,
Жарамайды керекке.
Өңкей уды жиып ап,
Себеді сорлы жүрекке. 

Адасқан күшік секілді
Ұлып жүртқа қайтқан ой
Өкінді, жолың бекінді,
Әуре болма, оны қой.

Ермен шықты, ит қылып,
Бидай шашқан егінге.
Жай жүргенді уерд қылып,
Тыныш өлсеңші тегінде.
 
1894-ші жыл

ӘУЕЛДЕ БІР СУЫҚ МҰЗ - АҚЫЛ ЗЕРЕК

Әуелде бір суық мұз – ақыл зерек, 
Жылытқан тұла бойды ыстық жүрек. 
Тоқтаулылық, қалыпты, шыдамдылық, 
Бұл – қайраттан шығады, білсең керек.

Ақыл, қайрат, жүректі бірдей ұста, 
Сонда толық боласың елден бөлек. 
Жеке-жеке біреуі жарытпайды, 
Жол да жоқ жарыместі жақсы демек.

Ақыл да, ашу да жоқ, күлкі де жоқ, 
Тулап, қайнап бір жүрек қылады әлек. 
Біреуінің күні жоқ біреуінсіз, 
Ғылым сол үшеуінің жөнін білмек.
 
1889-шы жыл

БАЙЛАР ЖҮР ЖИҒАН МАЛЫН ҚОРҒАЛАТЫП

Байлар жүр жиған малын қорғалатып,
Өз жүзін, онын беріп, алар сатып,
Онын алып, тоқсаннан дәме қылып,
Бұл жұртты қойған жоқ па құдай атып?
Барып келсе Ертістің суын татып,
Беріп келсе бір арыз бұтып-шатып,
Елді алып, Еділді алып есіреді,
Ісіп-кеуіп, қабарып келе жатып.
Әрі-бері айналса аты арықтап,
Шығынға белшесінен әбден батып.
Сұм-сұрқия, қу, білгіш атанбаққа 
Құдай құмар қылыпты қалжыратып.
Қорғаласа, қорықты деп қоймаған соң,
Шаптырады қалаға бай да аңдытып.
Күшті жықпақ, бай жеңбек әуел бастан,
Қолға түсер сілесі әбден қатып.
Жаны аяулы жақсыға қосамын деп,
Әркім бір ит сақтап жүр ырылдатып.
 
1886-шы жыл